W miesięczniku „Forum Akademickie" (nr 11/2023) ukazała się pochlebna recenzja naszej edycji autorstwa Tomasza Kłuska. Zachęcamy do lektury recenzji, którą zamieszczamy w całości poniżej:

Dostępne są już cztery tomy z zamierzonych jedenastu Dzieł literackich Stanisława Przybyszewskiego. Można się spierać o jego rangę pisarską, niemniej jest on twórcą, który zrobił rzeczywistą karierę międzynarodową, a to przydarzyło się niewielu Polakom. Inna sprawa, że rozgłos zdobyły publikacje niemieckojęzyczne. To prawda, ale berlińsko-norweskie sukcesy sprawiły, że stał się on bożyszczem literackiej publiczności Warszawy i Krakowa z przełomu XIX i XX stulecia.

Pamiętamy rozegzaltowane uwagi Brzozowskiego z Legendy Młodej Polski, w których zrównywał Przybyszewskiego z Wyspiańskim, Żeromskim i Kasprowiczem, wzywał, aby zaprzestać „mordowania” (sic!) tegoż Przybyszewskiego. Jego gwiazda jak szybko wzeszła, tak szybko zgasła. Pozostało kilka kłamliwych etykietek, które wciąż funkcjonują w obiegu szkolnym. Jak mogło być inaczej, skoro pisarz niemal sto lat czekał na edycję krytyczną spuścizny literackiej?

W miarę szybko, bo na rok 2024, przewidziano zakończenie realizacji przedsięwzięcia. W tę działalność, której celem jest przywracanie dorobku Przybyszewskiego świadomości zbiorowej, zaangażowani są przedstawiciele ośrodków naukowych z całego kraju. Pracują pod kierunkiem Gabrieli Matuszek-Stec z Uniwersytetu Jagiellońskiego, która odpowiada za redakcję naukową całości edycji. Szkoda tylko, że wyprzedzili nas tu Niemcy, którzy w latach 1990-1999 w hamburskim Igel Verlag wydali osiem tomów utworów niemieckojęzycznych oraz wybór listów. Teraz nadrabiamy tę zawstydzającą zaległość i wkrótce miłośnicy Przybyszewskiego, a jest ich całkiem sporo, będą się cieszyć pełną edycją polskojęzycznej twórczości literackiej najsłynniejszego naszego dekadenta i to w opracowaniu naukowym.

W bieżącym roku ukazał się tom szósty, który zawiera dwie powieści z monachijskiego okresu życia pisarza, tj. z lat 1906-1919. Dzieci nędzy i Adam Drzazga tworzą powieściową dylogię. Katarzyna Badowska, która przygotowała ich edycję, opatrzyła komentarzami i napisała wstęp, podkreśla, iż rzeczy te niesłusznie były niedoceniane i funkcjonowały jedynie na obrzeżach Homo sapiens, Dzieci szatana, Synów ziemi, Powrotu i Krzyku. Tom ósmy (także z 2023) przygotowany przez Hannę Ratuszną zawiera pięć utworów dramatycznych: Dla szczęścia, Złote runo, Goście, Matka i Śnieg. Przypomnijmy tylko, że w ubiegłym roku ukazały się: tom pierwszy z Pentalogią oraz tom trzeci z trylogią Homo sapiens. Poszczególne tomy, jak widać, ukazują się nie w porządku matematycznym, ale wtedy, kiedy prace nad ich przygotowaniem dobiegają końca. Nie ma w tym nic nadzwyczajnego, gdyż taka procedura od dawna przyjęta jest w przypadku wielotomowych publikacji z zakresu humanistyki.

Na koniec wyznanie natury osobistej. Szkolne mury opuściłem ze znajomością Śniegu, Confiteoru, fragmentów prozy „satanistycznej”, plotek Boya i biografii Helsztyńskiego. Poza tym z przekonaniem, że to marny pisarz, nikczemny człowiek, alkoholik i właśnie… satanista. Później dopiero na swoją rękę podjąłem się odzyskiwania dla siebie Przybyszewskiego. Okazało się, że nic w tym człowieku nie było proste, że zło było w nim wymieszane na równi z dobrem, że rację miała Matuszek-Stec, gdy pisała: „Przybyszewski podejmuje  »wielką narrację« chrześcijaństwa w sposób inwersyjny, traktując satanizm jako doświadczenie mistyczne à rebours. Wiara w szatana jest wszak zamaskowaną wiarą w istnienie Boga”. Poza tym to pisarz znakomity, może nie najwybitniejszy, ale – że powtórzę to za monografistką – „wybitnie interesujący”.

Tomasz Kłusek

Stanisław PRZYBYSZEWSKI, Dzieła literackie. Edycja krytyczna, red. Gabriela Matuszek-Stec: t. 1, Proza poetycka. Pentalogia, red. Gabriela Matuszek-Stec, 2022; t. 3, Homo sapiens. Trylogia, red. Ewa Skorupa, 2022; t. 6, Dzieci nędzy. Adam Drzazga, red. Katarzyna Badowska, 2023; t. 8, Dla szczęścia, Złote runo, Goście, Matka, Śnieg, red. Hanna Ratuszna, 2023, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.