Edycja krytyczna Dzieł Stanisława Przybyszewskiego
(utwory literackie)

Projekt realizowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, w latach 2018–2023, finansowany na podstawie decyzji nr 0133/NPRH6/H11/85/2018.

Celem projektu jest przygotowanie krytycznej edycji utworów Stanisława Przybyszewskiego, jednego z ważniejszych pisarzy polskich, uważanego za przywódcę Młodej Polski, który także w literaturze niemieckiej wyraziście zaznaczył swą obecność, a w kulturze europejskiego modernizmu określany jest mianem „genialnego Polaka”.

Uzasadnienie
Inicjatywa wydania dzieł Przybyszewskiego podejmowana była już dwukrotnie i za każdym razem przerywana z powodów biograficznych bądź historycznych okoliczności. Wolą Przybyszewskiego, który w końcowym okresie życia jako pracownik kancelarii prezydenta RP rezydował na Zamku Królewskim w Warszawie, było uporządkowanie swego literackiego opus. Zbiorowe wydanie Dzieł, w formie popularnej edycji, publikowane było we lwowskim i warszawskim Instytucie Literackim „Lektor”. Utwory Przybyszewskiego ukazywały się w latach 1923–1929, pod kierunkiem najpierw autora, a po jego śmierci (w 1927 r.) – edytora-wydawcy Stanisława Rogali-Lewickiego, ale edycję przerwał zgon tegoż i wygaszanie działalności wydawnictwa.
Kolejna idea opublikowania pism wszystkich Przybyszewskiego, w opracowaniu Stanisława Helsztyńskiego, nie została zrealizowana z powodu wybuchu II wojny światowej oraz związanych z nastałą epoką zmiany zainteresowań historycznoliterackich (Helsztyński zdołał wydać trzy tomy bezcennych Listów: w 1937, 1938 i 1954 r.). Od lat 70. ubiegłego wieku pojawiają się głosy badaczy świadczące o konieczności przygotowania pełnej edycji dzieł autora Confiteor, jednak z powodu niezbyt „poważnego” traktowania Przybyszewskiego (nakierowania uwagi na biograficzną skandaliczną legendę, a nie literacką i eseistyczną spuściznę) projekt ten nie doszedł do skutku. Paradoksalnie, edycja taka zaistniała w Niemczech – w latach 90. XX w. ukazały się dzieła zebrane twórcy, które swe pierwsze utwory publikował w języku niemieckim: S. Przybyszewski, Studienausgabe. Werke, Aufzeichnungen und ausgewälte Briefe, in acht Bänden und einem Kommentarband, hg. von. Michael Matthias Schardt, Igel Verlag Paderborn 1990–1999. Ośmiotomowa edycja zawiera utwory opublikowane pierwotnie w języku niemieckim oraz wybór listów. Nie jest to edycja krytyczna, brak w niej bowiem krytycznego omówienia różnych wariantów tekstu poszczególnych utworów, komentarzy do utworów i rozbudowanej noty edytorskiej. Dostarcza jednak niemieckiemu odbiorcy pełną listę utworów tego „modnego” kiedyś pisarza i wprowadza go w aktualny obieg czytelniczy.
W Polsce do tej pory pojawiło się niewiele krytycznych wydań utworów Przybyszewskiego: popularnonaukowy Wybór pism w opracowaniu Romana Taborskiego (Ossolineum, Wrocław 1966), Dzieci szatana w opracowaniu Gabrieli Matuszek (Oficyna Literacka, Kraków 1993) oraz dwujęzyczny tom Poematów prozą w opracowaniu tejże (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003).
Utwory Przybyszewskiego są osiągalne głównie online w wydaniach, jakie ukazały się za życia autora, co powoduje, że pisarz ten nie jest w wystarczający sposób obecny i dostępny w przestrzeni polskiej kultury.
Niniejsza edycja jest pierwszą pełną i krytyczną edycją literackich dzieł Stanisława Przybyszewskiego. Mamy nadzieje, że przedsięwzięcie to będzie kontynuowane i zostanie przygotowana także druga, również kilkutomowa seria, obejmująca publicystykę pisarza.

Opis projektu edycji
Edycja obejmuje wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim, które zebrane zostały w jedenastu tomach: poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty oraz towarzyszące im wstępy literackie, a także inedita, utwory nie publikowane oraz drobne przekłady dokonane przez Przybyszewskiego. Przygotowywana edycja jest edycją krytyczną (typu A), połączoną z cechami edycji naukowo-dydaktycznej (typu B), która poprzez wprowadzenie komentarzy i wstępu do dzieła otwiera wydanie naukowe na szersze kręgi odbiorcze, obejmujące zarówno specjalistów w dziedzinie tekstologii i edytorstwa literatury nowoczesnej, badaczy zajmujących się polskim i europejskim modernizmem, studentów kierunków filologicznych, a także czytelników, którzy sięgają po literacką klasykę.

Struktura każdego z tomów:
1.    Wstęp monograficzny do dzieła ze wskazówkami bibliograficznymi.
2.    Tekst dzieła literackiego, opatrzony komentarzem rzeczowym, historycznoliterackim i językowym (w formie przypisów na dole strony).
3.    Dodatek krytyczny:
a.    nota edytorska:
•    uwagi wydawcy, zawierające informację o genezie i etapach powstawania tekstu oraz historii jego przekazów, współpracy autora z redakcjami pism i wydawnictwami, historia wydań itp.;
•    edytorskie decyzje wstępne, zawierające przegląd zachowanych przekazów i uzasadnienie wyboru podstawy tekstowej;
•    uwagi techniczno-redakcyjne, omawiające zasady modernizacji tekstu w zakresie, fleksji, pisowni i interpunkcji oraz decyzje dotyczące pozostawienia swoistych cech stylu pisarza.
b.    aparat krytyczny zawierający:
•    rejestr zmian wprowadzonych przez edytora;
•    rejestr odmian tekstu;
•    zestawienie polskiej i niemieckiej wersji (w przypadku, kiedy utwór powstawał najpierw w języku niemieckim);
•    aneks zawierający inne, zachowane warianty dzieła, a także wstępy autorskie z innych edycji, które mogą być przydatne do odbioru dzieła;
•    materiał ilustracyjny związany z tomem.
4.    Bibliografia (także przekładów na języki obce), indeks osób i postaci, wykaz skrótów, spis ilustracji, summary.

Wykaz tomów i autorów opracowań:
Tom 1. Proza poetycka. Pentalogia: Requiem aeternam, Z cyklu Wigilii, De profundis,  Nad morzem, Androgyne (Gabriela Matuszek-Stec)
Tom 2. Proza. Dzieci szatana. Il regno doloroso (Gabriela Matuszek-Stec, Katarzyna Badowska)
Tom 3. Proza. Homo sapiens. Trylogia: Na rozstaju, II. Po drodze, III.  W malstromie (Ewa Skorupa)
Tom 4. Proza. Synowie ziemi. Trylogia: I. Synowie ziemi, II. Dzień sądu, III. Zmierzch (Grzegorz P. Bąbiak, Dariusz Dziurzyński)
Tom 5. Proza. Mocny człowiek. Trylogia: I. Mocny człowiek, II. Wyzwolenie, III. Święty gaj
Tom 6. Proza. Dylogia: Dzieci nędzy, Adam Drzazga (Katarzyna Badowska)
Tom 7. Proza. Krzyk i utwory wojenne (Tyrteusz, Powrót) (Dariusz Dziurzyński)
Tom 8. Dramaty. Dla szczęścia, Złote runo, Goście, Matka, Śnieg (Hanna Ratuszna)
Tom 9. Dramaty. Odwieczna baśń, Śluby, Gody życia (Marek Kurkiewicz)
Tom 10. Dramaty. Topiel, Miasto, Mściciel (Hanna Ratuszna)
Tom 11. Inedita i varia (Grzegorz P. Babiak)

Znaczenie projektu dla przyszłych badań naukowych
Realizacja edycji Dzieł Przybyszewskiego pozwoli pokazać prawdziwe twórcze oblicze Przybyszewskiego – pisarza oryginalnego, nowoczesnego, prekursorskiego wobec wielu zjawisk literackich – i wprowadzi go ponownie w obieg czytelniczy. Przyczyni się do rekapitulacji dotychczasowej wiedzy na temat jego twórczości i otworzy nowe perspektywy badawcze, stając się punktem odniesienia dla następnych pokoleń specjalistów. Dzieła dostarczą również bodźców do ożywienia badań nad wczesnym modernizmem i jego tradycją. Staną się także materiałem praktycznym, terenem rozstrzygnięć w kwestii edycji tekstu literatury poromantycznej, wzbogacając dotychczasowe doświadczenia metodyczne edytorstwa literackiego.
Udostępnienie dzieł „genialnego Polaka” pozwoli głębiej i szerzej spojrzeć na obecność kultury polskiej w przestrzeni europejskiej. Twórczość Przybyszewskiego miała wpływ na wielu europejskich artystów, a jego dzieła zawierają elementy prekursorskie wobec międzynarodowych prądów artystycznych. Udostępnienie jego utworów pozwoli uświadomić, że polska literatura wczesnego modernizmu stanowi istotny komponent literatury europejskiej.

Zasady edycji
Opracowana została instrukcja wydawnicza, będąca kodeksem edytorskim dla całości przedsięwzięcia. We wszystkich tomach stosujemy te same zasady obejmujące strukturę tomu, zabiegi ujednolicające teksty literackie, zakres i zasady modernizacji warstwy językowej, zmiany w pisowni nazw własnych i brzmieniu zwrotów obcojęzycznych.

Publikacja
Wydawcą edycji krytycznej Dzieł Stanisława Przybyszewskiego jest Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niezależnie od tego, zgodnie z regulaminem konkursu NPRH, będziemy udostępniać wersje cyfrowe na tej stronie, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom współczesnego czytelnika.

Prof. dr hab. Gabriela Matuszek-Stec (kierownik projektu)